|
раис яъни амирни сайлаш ёки волийни бўшатиш ёки бирор лойиҳани тасдиқлаш ва ҳоказолар. Бунда тўғрими, йўқми, бундан қатъий назар, кўпчиликнинг раъйи олинади.
Далилларни мавжуд фикрларга татбиқ қилиш орқали олиш зарур, яъни унда кўпчиликнинг фикри кучлилиги Уҳуддаги раъйнинг ўзгинаси эканлиги, Расулуллоҳ с.а.в.нинг: «Агар иккалангиз маслаҳатли ишда иттифоқ қилсанглар», деган сўзларида келган «Машварат», яъни «маслаҳатли иш»га мувофиқ. Бирор амални бажаришга йўлловчи фикр эканлиги ва бундан бошқасини тутмай, кўпчиликнинг раъйига қараш вожиблигини баён қилади. Шунга биноан, кўпчиликнинг раъйи мавжуд амалларнинг бир турига, яъни бирор ишни бажариш учун изланадиган фикргагина тегишли бўлади. Шунингдек, далилларни воқеда мавжуд бўлган фикрларга татбиқ этишдан «шаръий ҳукмда», фикрга олиб борувчи раъйда ёки илм-фанга тааллуқли ишда кўпчиликнинг раъйига қаралмайди. Балки шаръий ҳукмда далилнинг қувватига, фанга тааллуқли фикрда тўғрисигагина қаралади.
Шунга биноан, таъриф олиш шарт бўлмаган фикр бўлади, яъни унда кўпчиликнинг раъйига қаралмайди. Чунки бу бирор жиҳати билан ҳам машваратга дахлдор эмас ва Уҳуд воқеасини ўз ичига олмайди. Таъриф масаласи фикрга далолат қилади. Чунки таъриф учун шаръий фикрни ўрганиш ёки ақлга таъриф бериш учун воқедаги нарсани ўрганишдир. Воқега нима мос келса, шу нарса кучли бўлади. Шунинг учун таърифда тўғрилик жиҳати кучли бўлади ва бунда шаръий далил ўрганилмайди, кўпчиликнинг раъйига ҳам эътибор берилмайди. Шаръий таъриф билан бирор ишнинг таърифи ўртасида ҳеч қандай фарқ йўқ, иккаласида ҳам тўғрисига эътибор берилади. Агар таъриф таърифланган нарсаларнинг ҳар бирини ўз ичига олиб, унинг турларини шу таърифдан чиқармаган ҳолда бўлса, бу таъриф бошқа таърифлардан кучлироқ ҳисобланади. Яъни унда тўғрилик жиҳати кучли бўлади, чунки мана бу таъриф таърифланган нарсанинг воқеига мос келиб, уни тўғри сифатлайди.
Бу Исломдаги шўронинг ҳукми. Булар ҳаммаси Қуръон нусусларида, ҳадисда очиқ-ойдин ва пайғамбаримизнинг амалларида муфассал ҳолатда келган. Бироқ буни англаб етиш нозик иш бўлгани учун, раъйларнинг воқеси ўрганилаётган вақтда фикрга олиб борадиган раъй билан амалга олиб борадиган раъй ўртасидаги фарқ аниқ бўлмай қолади. Яна баъзида далилларни оламда мавжуд бўлган раъйлар билан солиштирилаётган вақтда Бадр ҳодисаси билан Уҳуд ҳодисаси ўртасидаги фарқ ноаниқ бўлиб қолади. Натижада, раъйларнинг воқеи ўрганилаётганда амалга олиб борадиган раъй билан фикрга олиб борадиган раъй ўртасида фарқ йўқ. Чунки иккаласи ҳам охирида амалга олиб боради. Иккаласининг ўртасидаги фарқ қаердан келиб чиқди, деб савол берилади. Бунга жавоб шуки, иккаласининг ўртасида нозик фарқ бор. Чунки фикрга олиб борувчи раъйда унинг амалига эътибор бермасдан, фақат мавзусигина ўрганилади. Баҳснинг асосий майдони унинг амали эмас, балки мавзусидир. Демак, ўрганишдан мурод унинг амалини мулоҳаза қилмасдан, фикрдан қандай амал келиб чиқишидан қатъий назар, бир мавзу ҳақида бир
174-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260